Phương pháp Phát triển quan hệ hiệp tác khoa học Việt Nam - LB Nga.

NGUYỄN KHÔI

Hy vọng rằng, mối quan hệ hiệp tác về khoa học - công nghệ giữa Việt Nam và LB Nga trong tuổi mới sẽ nối phát triển, đi vào chiều sâu và hiệu quả hơn. VAST chú trọng quan hệ với Viện Đúp-na trong triển khai vận dụng các loại vật liệu mới như nghiên cứu và chế tác ống na-nô các-bon, sơn na-nô, keo dán siêu bền chịu đựng mọi thời tiết, chế tạo các thiết bị phát hiện chất nổ.

Trong hoàn cảnh và điều kiện mới, năm 2006, VAST đã xây dựng chương trình hiệp tác quốc tế song phương đồng tài trợ với quỹ nghiên cứu cơ bản Nga. Một mặt ưu tiên tụ hội cho các ngành khoa học căn bản, mặt khác tăng cường hợp tác nghiên cứu nhằm giải quyết các vấn đề khoa học - công nghệ trong bảo vệ môi trường, dùng hợp lý tài nguyên tự nhiên, thúc đẩy công nghệ sinh vật học phát triển; nhất là tiếp các hoạt động điều tra, nghiên cứu phục vụ công tác phát triển kinh tế biển, đảo ở nước ta.

GS Trần Đức Thiệp (người có nhiều năm gắn bó với Viện Đúp-na) cho biết: Năm 1982, giữa lúc Việt Nam đang khủng hoảng kinh tế trầm trọng, Viện Đúp-na đã cung cấp máy gia tốc điện tử Microtron năng lượng 15 MeV và một số thiết bị quan trọng khác, tạo điều kiện xúc tiến công tác nghiên cứu vật lý hạt nhân còn non trẻ ở Việt Nam nói chung và của VAST nói riêng phát triển.

Bước sang thế kỷ 21, khi chiến lược Biển Đông và hải đảo của Việt Nam được đặt ra, trên cơ sở các nhiệm vụ trọng điểm được Chính phủ giao, VAST đã hiệp tác với phân viện Viễn Đông (thuộc Viện Hàn lâm khoa học Nga) điều tra, nghiên cứu tài nguyên sinh vật biển ở nước ta.

Theo VAST, đến thời điểm năm 1991, đã có hơn 290 cán bộ khoa học của Việt Nam được đào tạo dài hạn, ngắn hạn, trong đó có hàng chục người đã bảo vệ thành công luận án tấn sĩ khoa học và tiến sĩ tại Viện Đúp-na. Vào những năm 70, 80 của thế kỷ trước, hàng nghìn cán bộ khoa học của Việt Nam đã được đến học tập, làm việc tại các trường đại học và viện nghiên cứu ở Liên Xô (trước đây).

Đó là, bên cạnh nghiên cứu cơ bản về vật lý lý thuyết (vật lý hạt cơ bản, lý thuyết trường dẫn, lý thuyết các môi trường đông đặc), vật lý hạt nhân (phân tách cấu trúc, tìm kiếm các yếu tố mới và phương pháp mới hóa phóng xạ, điện tử hạt nhân, kỹ thuật gia tốc áp dụng trong ngành y tế).

Trong đó nổi bật là một số kết quả điển hình như xây dựng bộ Át-lát quốc gia Việt Nam và chương trình INTERKOSMOS điều tra, nghiên cứu vùng Tây Nguyên, đồng bằng sông Cửu Long bằng phương pháp viễn thám; nghiên cứu và xây dựng bộ thực vật chí Việt Nam.

Duyệt hiệp tác, VAST đã cử nhiều đoàn cán bộ sang học tập, đàm luận kinh nghiệm về các lĩnh vực khoa học - công nghệ mà Việt Nam đang thiếu và yếu, song song cũng đón không ít các nhà khoa học Nga sang đàm đạo, cùng kết hợp thực hiện những nội dung nghiên cứu đã đề ra.

Nội dung chính là hỗ trợ kinh phí cho các đề tài, dự án nghiên cứu chung giữa VAST và quỹ nghiên cứu cơ bản Nga mà chính yếu tụ tập vào các lĩnh vực toán học, vật lý, hóa học, sinh học, khoa học vật liệu, sinh vật biển, sinh thái và môi trường.

Cũng từ đây, nhiều loài sinh vật biển mới, nhiều hợp chất có hoạt tính sinh học quý hiếm phục vụ phát triển kinh tế - tầng lớp đã được xác định; và dĩ nhiên không ít công trình có giá trị khoa học và thực tiễn đã được ban bố. Tháng 7-2012, trong chuyến thăm chính thức LB Nga của chủ toạ nước Trương Tấn Sang, GS, TS Châu Văn Minh, Chủ tịch VAST đã ký thỏa thuận cộng tác với lãnh đạo Viện Hàn lâm khoa học Nga trong thời đoạn mới.

Cuộc gặp giữa các nhà khoa học Việt Nam và Nga tại Quỹ nghiên cứu cơ bản Nga. Cơ sở khoa học nức tiếng này không chỉ giúp Việt Nam đào tạo nguồn nhân công chất lượng cao mà còn tương trợ Việt Nam xây dựng hạ tầng kỹ thuật cho nghiên cứu căn bản và ứng dụng trong lĩnh vực vật lý hạt nhân.

Điều đáng ghi nhận là hơn 40 năm hiệp tác với Viện Hàn lâm khoa học Liên Xô (trước đây), sau này là Viện Hàn lâm khoa học LB Nga, không ít đề tài, dự án cộng tác khoa học - công nghệ giữa hai bên đã được triển khai, thực hành. Với Viện Đúp-na, VAST không chỉ hiệp tác đào tạo nhân lực chất lượng cao theo hình thức đồng chỉ dẫn mà còn mở mang và nâng cao một cách toàn diện trong nghiên cứu.

Được biết, Nhà nước Nga đang có chủ trương cải cách Viện Hàn lâm khoa học Nga theo hướng tụ hợp tiềm lực khoa học của giang san này, đồng thời đưa hoạt động nghiên cứu của các nhà khoa học gắn bó hơn với các nhu cầu từng lớp. Trên con tàu mang tên Viện sĩ Oparin, các nhà khoa học hai bên đã tiến hành bốn đợt khảo sát, điều tra hải phận, hải đảo ở Việt Nam vào các năm 2005, 2007, 2010 và gần đây nhất năm 2013 (hàng tháng trời/đợt).