Luật Lao động: “Nhiều điểm mới, nhưng...”

 Từ ngày 1/5/2013, Luật cần lao 2012 đã bắt đầu có hiệu lực, thay thế cho Luật cần lao năm 1994 được sửa đổi, bổ sung các năm 2002, 2006 và 2007. 

Ông Trịnh Văn Quyết, giám đốc điều hành Công ty Luật SMiC.    Để chỉ dẫn bộ luật này, thời kì qua Chính phủ đã ban hành một số nghị định về giao kèo cần lao, tranh chấp giao kèo cần lao, làm thêm giờ, cần lao trong công ty nước ngoài hay cho thuê lại cần lao… Tuy nhiên, theo ông Trịnh Văn Quyết, giám đốc điều hành Công ty Luật SMiC, đang có những vấn đề làm ảnh hưởng đến tính hiệu quả của bộ luật quan yếu này. Ông nói: - Nhìn chung, Luật cần lao 2012 đã có nhiều sửa đổi, bổ sung quan yếu. Chế định giao kèo cần lao là một tỉ dụ. Luật cần lao 2012 quy định cụ thể và rõ ràng hơn rất nhiều so với luật cũ, từ việc quy định nguyên tắc ký kết, nội dung của giao kèo, việc thực hành giao kèo cho đến quy định rõ hơn các trường hợp kết thúc giao kèo cần lao. Ngoài việc hoàn thiện các chế định đã có trước đây, Luật cần lao 2012 còn quy định một số nội dung mới khác như chế định cho thuê lại cần lao. Nhiều điểm mới, nhưng tôi nhận thấy khung pháp lý ngày nay vẫn chưa đầy đủ. Trong quá trình tham vấn cho khách hàng về luật pháp cần lao tại tuổi này, chúng tôi vẫn phải dùng nhiều quy định tại các nghị định, thông tư chỉ dẫn Luật cần lao trước đây. mặc dầu về nguyên tắc, các văn bản chỉ dẫn trước đây nếu chưa bị tuyên bố hết hiệu lực, bị hủy bỏ hay thay thế thì vẫn còn hiệu lực vận dụng, việc vận dụng chỉ dẫn bộ luật cũ cho bộ luật mới về mặt logic rõ ràng là không ổn. Về tính hiệu quả và toàn diện thì theo tôi phải qua thực tiễn vận dụng mới kiểm nghiệm được. thực tiễn vận dụng sẽ phô bày những sự khuyết thiếu, chưa toàn diện của văn bản. Và như vậy, điều này cần có thời kì mới có thể đánh giá xác thực được. Trong quan hệ cần lao, khi mà quan niệm lâu nay luôn cho rằng bên người cần lao là bên yếu thế và cần được luật pháp bảo vệ bằng những quy định có lợi hơn so với bên còn lại, thì việc quy định rõ những nguyên tắc tự do, đồng đẳng giao ước như kim chỉ nam trong giao ước giao kèo cần lao, theo tôi là cả một sự tiến bộ lớn về mặt tư tưởng. Ông Trịnh Văn Quyết  Ông vừa nhắc đến một trong những điểm mới của Luật cần lao 2012 là quy định chi tiết hơn về chế định giao kèo cần lao. Ông có thể phân tách cụ thể hơn?  Luật cần lao 2012 quy định rõ ràng hơn nhiều về giao kèo cần lao. Có thể kể đến một số điểm chính sau đây:  Thứ nhất , lần trước nhất Luật cần lao quy định về nguyên tắc giao ước giao kèo cần lao. Điều 17 Luật lao động 2012 quy định hai nguyên tắc: một là tự nguyện, bình đẳng, thiện chí, hợp tác và trung thực; và hai là tự do giao kết hợp đồng lao động nhưng không được trái pháp luật, thỏa ước lao động tập thể và đạo đức xã hội. Phải nói rằng xét về mặt bản chất thì quy định này không hề mới vì hoàn toàn đã được đề cập trong điều 389, Bộ luật Dân sự 2005. Nhưng trong quan hệ lao động, khi mà quan niệm bấy lâu luôn cho rằng bên người lao động là bên yếu thế và cần được pháp luật bảo vệ bằng những quy định có lợi hơn so với bên còn lại, thì việc quy định rõ những nguyên tắc tự do, bình đẳng giao kết như kim chỉ nam trong giao kết hợp đồng lao động, theo tôi là cả một sự tiến bộ lớn về mặt tư tưởng.  Thứ hai , Luật lao động 2012 bổ sung quy định về nghĩa vụ cung cấp thông tin trước khi giao kết hợp đồng lao động của người sử dụng lao động và người lao động. Điều này sẽ đảm bảo cho hai bên có cơ hội tìm hiểu đầy đủ các thông tin về nhau, về công việc trước khi đặt bút ký hợp đồng lao động.  Thứ ba , Luật lao động 2012 quy định không cho người sử dụng lao động được giữ bản chính giấy tờ tùy thân, văn bằng, chứng chỉ của người lao động, áp dụng các biện pháp bảo đảm bằng tiền hoặc tài sản khác cho việc thực hiện hợp đồng. Mặc dù những điều chỉnh này sẽ bảo vệ người lao động trước sự lạm dụng, chiếm dụng của người sử dụng lao động, nhưng theo tôi cũng sẽ làm khó cho nhiều doanh nghiệp. thực tế cho thấy, rất nhiều doanh nghiệp đã mất tiền vì đã giao tiền, hàng hóa cho nhân viên của mình. Hoạt động của nhiều doanh nghiệp kinh doanh trực tuyến Chẳng hạn buộc họ phải giao hàng cho nhân viên để đưa đến khách hàng ở ngoài công ty. Nhiều trong số nhân viên này đã không giao hàng hoặc giao hàng và nhận tiền của khách rồi bỏ trốn. Cho nên, thiếu biện pháp bảo đảm như cầm giữ giấy tờ gốc, hay tài sản bảo đảm đôi khi sẽ đưa doanh nghiệp vào một cái thế rất khó để bảo vệ quyền lợi chính đáng của mình.  Thứ tư , Luật lao động 2012 có quy định mới về việc tự động kéo dài thời hạn của hợp đồng theo mùa vụ hoặc theo một công việc nhất định có thời hạn dưới 12 tháng. Theo đó, những hợp đồng này sẽ trở thành hợp đồng có thời hạn 24 tháng, nếu người lao động vẫn tiếp tục làm việc mà hai bên không ký kết hợp đồng mới trong thời hạn 30 ngày từ ngày hợp đồng cũ hết thời hạn. Đây là một trong những chính sách bảo vệ người lao động. Trước đây, luật cũ chỉ nói đến trường hợp hợp đồng lao động có xác định thời hạn tự động trở thành hợp đồng lao động không xác định thời hạn mà thôi.  Thứ năm , Luật lao động 2012 còn quy định các nội dung chủ yếu mà hợp đồng lao động phải có. Quy định này cũng nhằm đảm bảo quyền lợi của người lao động. Mọi thứ phải được quy định rõ ràng trong hợp đồng lao động mà hai bên ký kết.  Thứ sáu , chế độ thử việc cũng được bổ sung nhiều quy định mới trong bộ luật mới. Chẳng hạn quy định thỏa thuận về việc làm thử, quyền và nghĩa vụ của hai bên trong thời gian thử việc có thể được lập thành hợp đồng thử việc; chỉ được thử việc một lần đối với một công việc; tiền lương trong thời gian thử việc được nâng từ 70% lên 85% mức lương của công việc.  Thứ bảy , Luật lao động 2012 dành riêng một mục quy định trường hợp hợp đồng cần lao vô hiệu, bao gồm các quy định về các trường hợp được xem giao kèo cần lao vô hiệu thảy, giao kèo vô hiệu một phần; thẩm quyền tuyên bố giao kèo cần lao vô hiệu và cách xử lý giao kèo cần lao vô hiệu.  Nhiều người quan hoài đến quy định tại điều 23 của Luật cần lao 2012 về nội dung đốn của giao kèo cần lao. Như ông vừa bình luận, lợi quyền của người cần lao    sẽ được bảo đảm  tốt hơn khi người dùng cần lao buộc phải thỏa thuận rõ ràng các nội dung liên tưởng đến chế độ của người cần lao ngay trong giao kèo...   Trước đây, Pháp lệnh giao kèo kinh tế 1989 và Luật thương nghiệp 1997 cũng từng quy định về nội dung đốn của giao kèo kinh tế, giao kèo thương nghiệp. Sau này, chúng ta canh tân luật pháp theo hướng quý trọng quyền tự do thỏa thuận của các bên khi giao ước giao kèo, nên không còn quy định cứng những nội dung nép phải có trong giao kèo nữa. Tuy nhiên, vì quan hệ cần lao là một quan hệ đặc thù, ở chừng đỗi nào đó thì chẳng thể gọi là đồng đẳng như trong một quan hệ dân sự thường ngày được, và do đó nhà làm luật thường phải tính đến việc bảo vệ lợi quyền của người cần lao. Tôi nghĩ, đây là lý do vì sao điều 23 Luật cần lao 2012 lại quay lại thiên hướng canh tân luật pháp nói trên khi quy định các nội dung đốn mà giao kèo cần lao phải có. Tuy nhiên, tôi cho rằng quy định ngày nay về nội dung đốn của giao kèo cần lao sẽ vướng khi thi hành trên thực tiễn. Điều 23 kê quá nhiều nội dung đốn mà không phải ngành nào, công việc nào cũng có những chế độ này. chả hạn, đối với những công việc văn phòng thì việc nép có nội dung “trang thiết bị bảo hộ cần lao” là không thích hợp. mặc dầu các nhà làm luật đã dự liệu trường hợp hai bên “có thể giảm một số nội dung đốn của giao kèo cần lao…” nhưng điều này chỉ giới hạn trong “lĩnh vực nông nghiệp, lâm nghiệp, ngư nghiệp, diêm nghiệp”. Hơn nữa, các lợi quyền của người cần lao như chế độ đào tạo, tẩm bổ, nâng cao trình độ kỹ năng nghề thì không phải chủ doanh nghiệp nào cũng đáp ứng được. Những doanh nghiệp quy mô nhỏ, mới bắt đầu công việc sinh sản kinh dinh và nguồn vốn của doanh nghiệp còn hạn hẹp, thì quy định này trong giao kèo cần lao liệu rằng có “quá sức” đối với họ hay không?  Về vấn đề giao kèo cần lao vô hiệu, ngoài tòa án, Luật cần lao mới còn cho thanh tra sở cần lao - thương binh và từng lớp thẩm quyền tuyên bố giao kèo cần lao vô hiệu. Ông có đánh giá gì về bổ sung này?  Đây là một nội dung mới của Luật cần lao 2012. Trước khi Luật cần lao 2012 ra đời, tòa án mới là cơ quan có thẩm quyền tuyên bố các giao tế và giao kèo vô hiệu. Trên thực tiễn, đối với các giao kèo cần lao, cơ quan có nghĩa vụ trực tiếp thẩm tra, giám sát tính hợp pháp lại là thanh tra sở cần lao - thương binh và từng lớp. Chắc là để khắc phục sự thiếu đồng bộ này, nên Luật cần lao 2012 đã trao cho thanh tra sở cần lao - thương binh và từng lớp có thẩm quyền tuyên bố giao kèo cần lao vô hiệu, khi phát hiện vi phạm về nội dung của giao kèo. Về lâu dài, với thiên hướng quốc gia pháp quyền, chúng ta không nên trao quyền cho cơ quan hành chính trong việc coi xét và tuyên giao kèo cần lao vô hiệu. Cần phải trao cho cơ quan tòa án với nhân cách là người xét xử vô tư lự và khách quan nhất, người bảo vệ chuẩn luật pháp coi xét đến sự thích hợp luật pháp của một quan hệ giao kèo ký kết đồng đẳng giữa hai chủ thể. Ông Trịnh Văn Quyết Câu hỏi đặt ra là khi hai cơ quan cùng có quyền tuyên bố giao kèo cần lao vô hiệu như vậy, thì liệu có gây ra tình trạng chồng lấn về thẩm quyền hay không? Theo nhận định của tôi là không. Khoản 1, điều 9 Nghị định 44/2013/NĐ-CP quy định: “Trong quá trình thanh tra hoặc giải quyết khiếu nại, cáo giác về cần lao, nếu phát hiện nội dung giao kèo cần lao vi phạm thuộc một trong các trường hợp quy định tại điều 50 của Luật cần lao, đoàn trưởng thanh tra hoặc thanh tra viên cần lao độc lập hoặc người được giao nhiệm vụ thanh tra chuyên ngành lập biên bản về trường hợp vi phạm…”. Như vậy, chỉ trong quá trình thanh tra hoặc giải quyết khiếu nại, cáo giác về cần lao, thanh tra sở cần lao - thương binh và từng lớp mới có quyền tuyên bố giao kèo cần lao vô hiệu. Còn đối với trường hợp các bên có tranh chấp về giao kèo cần lao, thì tòa án vẫn là cơ quan có thẩm quyền tuyên giao kèo cần lao vô hiệu. Phải nói rằng giải pháp của Luật cần lao 2012 có thể giúp bảo đảm lợi quyền cho một số đối tượng người cần lao. Như tôi đề cập ở trên, không phải người cần lao nào cũng biết được hết các quy định luật pháp về cần lao để tự bảo vệ lợi quyền của mình. Thanh tra phát hiện và tuyên giao kèo cần lao vô hiệu sẽ bảo vệ lợi quyền của người cần lao ngay cả khi chưa có tranh chấp nảy sinh từ các giao kèo này. Việc tuyên giao kèo cần lao vô hiệu do thanh tra cũng được rút ngắn hơn so với vụ việc được giải quyết tại tòa án. Tuy nhiên, cũng phải nói rõ ý kiến rằng, về lâu dài, với thiên hướng quốc gia pháp quyền, chúng ta không nên trao quyền cho cơ quan hành chính trong việc coi xét và tuyên hợp đồng lao động vô hiệu. Cần phải trao cho cơ quan tòa án với tư cách là người xét xử vô tư và khách quan nhất, người bảo vệ chuẩn mực pháp luật xem xét đến sự hợp pháp luật của một quan hệ hợp đồng ký kết bình đẳng giữa hai chủ thể. Có lẽ, giải pháp lâm thời bây chừ là phải trang bị tốt kiến thức và nâng cao kỹ năng và đạo đức nghề nghiệp cho các thanh tra lao động nhằm xác định được chính xác hành vi vi phạm của doanh nghiệp, tránh được sự lạm dụng.